Surfen is een eeuwenoude sport met een lange en rijke geschiedenis. Lang voordat contact werd gemaakt met de westerse wereld, was surfen namelijk al een diepgewortelde culturele traditie op de Polynesische eilanden. Deze verzameling eilanden, of “Polynesië”, vormt een grote groep eilanden in de Stille Oceaan, die ruwweg een driehoek vormt met Hawaï, Nieuw-Zeeland en Paaseiland als hoeken.
Historisch surfen
De term “historisch surfen” geeft de periode aan vóór de verspreiding van surfen van Hawaï naar andere delen van de wereld. Het is onduidelijk wanneer het precies was dat Hawaïanen voor het eerst surften, vanwege het ontbreken van schriftelijke documentatie van die tijd. Het is echter bekend dat rond 1770 het surfen zich al verspreid had langs de stranden van Tahiti en Hawaï, en er wordt aangenomen dat er al veel delen van Polynesië waren waar er vóór deze tijd al werd gesurft. Aan het einde van de 19e eeuw vond er een overgang plaats waarmee historisch surfen transformeerde tot wat tegenwoordig als modern surfen wordt beschouwd. Hierover lees je later in dit artikel meer.
De “ontdekking” van het surfen
Het was de 25-jarige Joseph Banks, een plantenexpert aan boord van de vloot van ontdekkingsreiziger James Cook, die voor het eerst getuige was van de lokale bevolking die surfte voor de kust van Tahiti. Banks bracht veel tijd door met de lokale bevolking in Tahiti en wist een band met hen op te bouwen. Hij rapporteerde zijn ervaringen met de Tahitiaanse bevolking zorgvuldig. Zo vermeldde hij in zijn dagboek dat hij op 19 mei 1769 tussen 10 en 12 uur “Indianen” zag surfen met behulp van de “bodem van een oude kano”. Hij beschreef dat surfen op Tahiti een belangrijk onderdeel was van het trainingsproces voor krijgers. Deze krijgers bevonden zich urenlang in het water waar ze hun arm- en rugspieren trainden door te peddelen en te surfen.
Een koninklijke sport
Bodyboarden, de sport waarbij je met je buik op een board ligt en wordt voortgeduwd door de golven, bestaat waarschijnlijk al bijna net zo lang als mensen kunnen zwemmen. Tegenwoordig beschouwen we surfen als afkomstig uit Polynesië, waar surfen een belangrijk onderdeel van de inheemse cultuur was (en dat is het natuurlijk nog steeds). Surfen was een centraal onderdeel van de machtsverhoudingen op deze eilanden. De stam met de hoogste rang had de beschikking over de beste stranden en de beste boards. Bovendien waren de stamhoofden de beste surfers, die de beste boards kregen, gemaakt van het beste hout. De “normale” mensen werden niet toegelaten tot de stranden van de stamhoofden. Ze moesten op hun eigen, mindere stranden surfen. Surfen was daarom letterlijk een koninklijke sport op deze eilanden.
Surfen in het historische Hawaii
De vulkanische eilandengroep Hawaï, gelegen in het midden van de Stille Oceaan, is al eeuwen het epicentrum van de surfwereld. De eilanden van Hawaï zijn de meest noordelijke eilanden van Polynesië en vormen een eilandengroep van 8 eilanden omringd door kleinere eilanden, riffen en zandbanken. Surfen was voor de lokale bevolking niet zomaar een hobby, zoals het tegenwoordig door vakantiegangers wordt gezien. Surfen was een zeer belangrijk onderdeel van de Hawaïaanse cultuur, met surfen als een van de hoogste vormen van kunst.
Deze kunst begon al voordat de surfers te water gingen door tot de goden te bidden voor “kracht en bescherming”. Als het water te kalm was om te surfen, baden de priesters om golven op te roepen. Deze priesters hadden ook een zeer belangrijke rol in de spirituele ceremonie waarmee het surfboard werd gemaakt. Hout werd met grote zorg gebruikt door de Hawaiianen. Per surfplan werd zorgvuldig het juiste type hout geselecteerd om de best mogelijke surfplank te produceren. Het hout dat normaal gesproken werd gebruikt, is de Koa, de Ulu of de Wili.
Buitenlandse invloeden
De komst van westerlingen naar Hawaï kwam in de vorm van westerse religieuze missionarissen. Dit vond plaats in de 19e eeuw met de bedoeling om de lokale bevolking van het christelijke geloof te overtuigen. Deze, voornamelijk Britse, zendelingen brachten een groot aantal veranderingen aan in de cultuur van de Hawaïaanse eilanden.
Naast het veranderen van de religieuze identiteit van de eilanden tot een christelijke gemeenschap, overtuigden ze de Hawaïanen ook om verwesterde kleding te dragen, en ze leerden de lokale bevolking lezen en schrijven. Deze zendelingen brachten echter ook een groot aantal negatieve effecten mee op hun schepen naar Hawaï.
Omdat surfen een spirituele kwestie was en ook als een vorm van “plezier” werd gezien, moedigden deze zendelingen surfen af en verboden de sport als een poging om het gedrag van de lokale bevolking te beheersen. Tot overmaat van ramp waren het niet alleen de tradities en gebruiken van Hawaï die verloren gingen met de komst van westerlingen naar Hawaï.
De Europese nieuwkomers brachten ziekten waartegen de Hawaïanen niet resistent waren, wat leidde tot grote sterfgevallen onder de inheemse bevolking. Het resultaat was dat de Hawaïaanse bevolking van naar schatting 600.000 inwoners rond de aankomst van Cook in 1770 daalde tot ongeveer 40.000 inwoners in het jaar 1900.
Wederopstanding van het surfen
De grote sterfte onder de Hawaïaanse bevolking resulteerde in het verdwijnen van lokale tradities en gebruiken, inclusief het bijna volledig verdwijnen van surfen. Gelukkig is surfen nooit volledig uitgeroeid. Op verschillende plaatsen binnen de eilandengroep bleef het surfen gelukkig bestaan.
Het was de laatste Hawaïaanse koning, koning Kalakaua, die zich aan het einde van de 19e eeuw inzette om de Hawaïaanse tradities terug te brengen. De periode van koning Kalakaua wordt gezien als de “Hawaïaanse Renaissance”, wat aangeeft dat de Hawaïaanse identiteit nieuw leven werd ingeblazen. Hij legaliseerde bijvoorbeeld de hula, de traditionele Hawaïaanse dans, waarmee een belangrijke Hawaïaanse traditie werd hersteld.
Als een gevolg van de opbloeiende Hawaïaanse tradities, begonnen steeds meer inwoners van Hawaï het surfen opnieuw uit te vinden. Aan het begin van de 20e eeuw leidde innovatie tot beter materiaal. Deze vernieuwde surf-ervaring leidde tot een flinke boost in populariteit onder de Hawaïaanse bevolking. Tegelijkertijd werd Hawaï steeds meer gezien als een interessante vakantiebestemming, waardoor de lokale overheid de aantrekkingskracht van het surfen zag en het gebruikte als een marketinginstrument om het toerisme te stimuleren.
Het gezicht van de wederopstanding van het surfen was Duke Kahanamoku, oftewel “The Duke”. Kahanamoku was een plaatselijke jongen uit Waikiki en was een zeer fanatieke zwemmer, kanoër en surfer. Hij gaf duizenden toeristen surf- en kano-demonstraties. Kahanamoku wordt zodoende wereldwijd beschouwd als de “vader van het moderne surfen”. The Duke had een zeer belangrijke rol in de distributie van surfen vanuit Hawaii naar andere delen van de wereld.
De verspreiding van de surfsport
Surfen bleef een lokale sport tot het einde van de 19e eeuw in Hawaï en op andere Polynesische eilanden. Het grote aantal toeristen dat Hawaï jaarlijks begon te bezoeken, veroorzaakte een toenemende interesse in de surfsport. Rond het einde van de 19e eeuw verspreidde het surfen zich langzaam maar zeker van Hawaii naar Noord-Amerika, Australië en Europa.
In 1885 woonden drie Hawaïaanse prinsen in een internaat in San Mateo, Californië. Deze drie prinsen gingen tijdens een vakantie naar het strand van Santa Cruz. Volgens de Amerikaanse surfhistorici Kim Stoner en Geoff Dunn was het Californische strand van Santa Cruz hiermee de allereerste surfspot waar surfen in Noord-Amerika plaatsvond.
Een paar jaar later, in 1907, maakte de Hawaïaanse freediver en surfer George Freeth deel uit van een promotiestunt voor de grote Amerikaanse ondernemer Henry Huntington. Van Hawaï vloog hij naar Californië als ‘de man die over water loopt’. Freeth surfte op de golven van Huntington Beach en toonde zijn surfskills aan de vele toeschouwers.
Aan de andere kant van het land begon het surfen in het jaar 1909 aan de kust van North Carolina. Burke Haywood Bridgers wordt gezien als de grondlegger van het surfen aan de oostkust van de VS. Hij en zijn vriendengroep waren hiermee de eerste surfers in de Atlantische Oceaan.
Surfen in Australië
In 1910 keerde de Australische Tommy Walker terug met een surfboard, dat hij voor 2 dollar had gekocht, van Hawaï naar zijn geboortestad Sydney. Hij gebruikte dit board voornamelijk op Manly Beach, dat tot op de dag van vandaag nog steeds een van de populairste surfspots van Sydney is. Walker kreeg het surfen snel onder de knie en werd al snel gevraagd om demonstraties te geven op de verschillende stranden van Sydney.
Surfen kreeg een flinke boost toen de legendarische zwem- en surfkampioen Duke Kahanamoku zijn skills meenam naar Australië in de zomer van 1914-1915 en zijn vaardigheden demonstreerde op verschillende stranden aan de oostkust van Australië. Hier verpulverde hij zijn eigen wereldrecord zwemmen in een zwembad in Sydney. Hij showde zijn surftalent langs verschillende stranden in Sydney, maar vooral op Manly Beach en Freshwater Beach. Het board waar Duke Kahanamoku op surfte, wordt nog steeds tentoongesteld in de Freshwater Surf Life Saving Club in Sydney.
Verenigd Koninkrijk
De eerste foto’s van surfers in het Verenigd Koninkrijk zijn gemaakt in 1929. Het waren Joodse immigranten die in Londen woonden en regelmatig naar de zuidwestkust van Engeland reisden om daar te surfen. De groep vrienden, met name Lewis Rosenberg, was begonnen met surfen na het zien van een Australische documentaire. Hierna bouwden ze hun eigen surfplanken, die ze regelmatig meenamen in de stoomtrein van Londen naar Newquay.
Surfen op het Europese vasteland
Surfen begon iets later in continentaal Europa dan het moment dat surfen begon op de Britse eilanden. Het verhaal gaat dat de Amerikaanse scenarioschrijver Peter Viertel een zomer in Biarritz doorbracht tijdens het filmen van “The Sun Also Rises”. Toen hij de golven van de Atlantische Oceaan tegen de stranden van Biarritz op zag rollen, informeerde hij onmiddellijk zijn goede vriend, de filmproducent Richard Zanuck.
Deze producent zou iets later dan Viertel naar Biarritz reizen om aan dezelfde film te werken. Op aanbeveling van Viertel nam Zanuck zijn surfboard mee naar Frankrijk en zo werd surfen in Frankrijk geboren.
Modernisering van de surfsport
Surfen groeide in de 20e eeuw uit van een niche sport tot een lifestyle die overal ter wereld te vinden is. Dit komt door een aantal belangrijke momenten en technologische ontwikkelingen. Enerzijds waren er technologische ontwikkelingen die het surfen moderniseerden. Ontwikkelingen in de media zorgden er daarnaast voor dat surfen een steeds groter publiek bereikte.
Vanaf het begin van de 20e eeuw tot op heden zijn er een aantal ontwikkelingen geweest die een grote invloed hebben gehad op de modernisering van het surfen, zoals fins, het wetsuit en het shortboard.
